Door de ruime arbeidsmarkt, accepteren mensen eerder werk ver onder hun niveau. Lager opgeleiden delven het onderspit, want hoger opgeleiden gaan in deeltijd allerlei flexwerk doen op lager niveau. Overheid en werkgevers moeten actiever worden tegen deze ‘sociale concurrentie’, maar werknemers zijn ook medeverantwoordelijk.

Het aannemen van werk onder niveau, onder slechte arbeidsvoorwaarden of zelfs via illegale constructies is in de huidige arbeidsmarkt begrijpelijk, maar ondermijnt de hoogwaardige kenniseconomie waar Nederland en Europa naar streven. Dat betoogt hoogleraar arbeidsrecht Mijke Houwerzijl in haar inaugurele rede aan Tilburg University.

Elk werk is goed
Als de nood aan de man is, geven werknemers prioriteit aan welk werk dan ook, boven goede arbeidsvoorwaarden of loopbaanperspectieven. De schijnwerpers staan vaak op buitenlandse werknemers die banen innemen van nationale werknemers, maar ook binnenlands verdringen werknemers elkaar.

Nu de banen niet meer voor het oprapen liggen, is ‘doctorandus bordenwasser’ in opmars. Tachtig procent van de arbeid op laag niveau wordt gedaan door hoger opgeleide werknemers. Zij werken meestal in deeltijd. Vaak houden afgestudeerden hun laaggeschoolde bijbaan aan zolang zij geen baan op niveau vinden.

Sociale concurrentie terugdringen
Met dergelijke vormen van sociale concurrentie ondermijnen werknemers zelf hun grondwettelijk en internationaal verankerde rechten op werk 'in vrijheid, gelijkheid, veiligheid en menselijke waardigheid', betoogt Mijke Houwerzijl in haar oratie. Deze sociale concurrentie staat bovendien haaks op het streven van Nederland en Europa naar een hoogwaardige kenniseconomie waarin werknemers duurzaam inzetbaar zijn.

Het is dus van maatschappelijk belang om sociale concurrentie tegen te gaan, stelt Houwerzijl. Dit probleem vraagt om een brede, geïntegreerde aanpak die het arbeidsrecht en socialezekerheidsrecht overstijgt. Beleidsmatig dient de blinde inzet op vergroting van arbeidsparticipatie plaats te maken voor  gerichtere sturing.

Werknemers aan zet
In het onlangs gesloten sociaal akkoord zetten sociale partners en het kabinet sterk in op terugdringing van de rafelranden van flexarbeid. In sectoren als de bouw en uitzendarbeid proberen georganiseerde werkgevers ook de rijen te sluiten tegen concurrentievervalsing. Dit is belangrijk, maar tegelijkertijd blijft het dweilen met de kraan open als er geen maatregelen worden genomen om het aanbod aan ‘concurrentievervalsende’ arbeid te beperken.

Ook werknemers moeten bewust gemaakt worden van de rol die zij zelf kunnen en moeten spelen. Zij moeten samen in actie komen om betere kansen en arbeidsvoorwaarden af te dwingen, vindt professor Houwerzijl.