De arbeidsmarkt is weer ouderwets gespannen, maar betekent dat ook dat de werkgevers zich massaal aanpassen aan de wensen van de kandidaten? Maakt de gewilde vaste baan een comeback? Het Sociaal en Cultureel Planbureau ziet deze trend nog niet.

Jaarlijks voor Prinsjesdag publiceert het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) zijn rapport De sociale staat van Nederland. Op basis van bestaand onderzoek brengt het bureau in kaart hoe het in Nederland staat met arbeid, inkomen, onderwijs, gezondheid, vrijetijdsbesteding, maatschappelijke participatie, sociale veiligheid en wonen. Door al deze thema's te verbinden, beantwoordt het SCP de vraag 'Hoe gaat het met de Nederlanders?'

Stijgend opleidingsniveau
De kwaliteit van leven van Nederlanders is hoog, constateert het SCP. Zij geven hun leven gemiddeld als rapportcijfer 7,8.

Het opleidingsniveau blijft stijgen. De afgelopen tien jaar is het aantal mensen vermindert dat de arbeidsmarkt op gaat zonder een startkwalificatie (een diploma op havo/vwo- of minimaal mbo 2-niveau). Het aantal mensen met een hbo-diploma of een universitaire graad is gestegen van 31% in 2008 naar ruim 37% in 2017.

Lage werkloosheid
Verschillende bevolkingsgroepen profiteren van de aantrekkende economie. De werkloosheid is in het eerste kwartaal van 2018 gedaald tot 4,4%. Maar sommige groepen zijn nog steeds vaker werkloos dan gemiddeld: lageropgeleiden (8%), jongeren (8%) en (met name) niet-westerse migranten (9%). 

Met de vergrijzing en de ontgroening die de laatste jaren doorzetten, wordt het arbeidspotentieel steeds kleiner. Tegen deze achtergrond ligt de verwachting voor de hand dat werkgevers alles uit de kast zullen trekken om medewerkers aan zich te binden: bijvoorbeeld door hogere salarissen en vaste banen te bieden.

Minder vaste banen bij SCP
De salarissen zijn de laatste jaren matig gestegen. Proberen werkgevers hun lonen gematigd te houden door medewerkers vaker vaste banen aan te bieden? In zijn rapport ziet het SCP deze ontwikkeling niet. 

Sinds 2008 neemt het aandeel vaste banen gestaag af. En deze trend zet zich verder door in het eerste kwartaal van 2018. "Er zijn nu wel meer werknemers met uitzicht op een vaste aanstelling (20%) dan in de crisisjaren (15%), maar het valt nog te bezien of dit ook tot uiting komt in meer vaste banen", schrijft het SCP zuinigjes.

Het aandeel van zelfstandigen is gegroeid van 13,8% in 2008 naar 15,8% in 2018. Volgens het SCP lijkt de groei van het aantal zelfstandigen af te vlakken "mogelijk doordat in de aantrekkende arbeidsmarkt minder mensen zich gedwongen zien om als zelfstandige aan de slag te gaan".

Grote groei vaste contracten bij CBS
Ondanks de voorzichtige benadering van het SCP zijn er aanwijzingen dat werkgevers toch meer inzetten op vaste contracten. In mei liet het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) weten dat voor het eerst sinds 2009 de groei van het aantal vaste banen groter is dan die van het aantal flexibele contracten.

Ook in het tweede kwartaal heeft de groei van het aantal vaste banen doorgezet. Het aantal werknemers met een vast contract was toen 159.000 hoger dan een jaar eerder, een groei van 3,1%. Het aantal flexibele werknemers (bijvoorbeeld met een nuluren-, uitzend- of jaarcontract) nam in dezelfde periode met slechts 3.000 toe. 

Vaste baan bij moeilijk vervulbare vacatures
Ook een onderzoek van vacaturesite Indeed wijst op een kentering op de arbeidsmarkt. Sinds juli 2017 ziet Indeed een stijging van het aantal vacatures met een vaste baan. Het gaat hierbij vooral om vacatures voor monteurs, werkvoorbereiders en verkopers.

Uit een aanvullende enquête van Indeed onder ruim 1.000 respondenten komt naar voren dat 81% sneller een baan accepteert als hij of zij direct een vast contract krijgt. 18% zou zelfs een lager salaris accepteren als de werkgever direct een vaste contract aanbiedt.

Keerpunt op de arbeidsmarkt
In De sociale staat van Nederland 2018 signaleert het SCP, dat vooral naar de lange termijn kijkt, de eerste voortekenen van een omslag op de arbeidsmarkt (meer uitzicht op een vaste baan en een lagere groei van het aantal zelfstandigen).

Op basis van de actuele cijfers van het CBS schrijft het SCP volgend jaar misschien dat 2018 een keerpunt op de arbeidsmarkt betekende met de voorzichtige comeback van de vaste baan. Maar ook dan zal het voor SCP-onderzoekers de vraag blijven of met de opleving van het vaste contract ook op lange termijn de flexibiliseringstrend wordt doorbroken. 

Doorsturen: