De arbeidsproductiviteit in Nederland stagneert al tien jaar, met vorig jaar zelfs een daling van 1,3 procent. Dat is niet alleen slecht voor de winsten van bedrijven, maar ook zorgwekkend voor de economie. Want groei van de arbeidsproductiviteit verbetert onze welvaart en zorgt voor de draagkracht van collectieve voorzieningen. We moeten dus meer productie leveren per werknemer, per jaar. Door de inflatie en de krappe arbeidsmarkt is extra arbeid erg duur. De enige oplossing is dan ook om slimmer en innovatiever te produceren. Daar liggen kansen voor HR, want door de inzet van slimme HR-instrumenten en strategisch personeelsbeleid, worden medewerkers zowel blijer als productiever!

Door: Hans de Zwager, MSc, BEd | Redactie Personeelsnet

Landen waar dingen gemaakt worden, hebben meer mogelijkheden om de arbeidsproductiviteit omhoog te brengen. Daar kunnen fabrikanten bijvoorbeeld machines verbeteren, software of robots aanschaffen om de productie per medewerker te stuwen. Maar In Nederland lijken rokende schoorstenen wel een zeldzaamheid. In ons dichtbevolkte land verdienen we ons geld steeds meer met dienstverlening. En dat is een handicap voor het verhogen van de arbeidsproductiviteit, want hogere productie is steeds lastiger te realiseren in dienstensectoren.

Arbeidsproductiviteit gedaald, mensen blijven nodig
Nederland heeft lange tijd vooropgelopen met het vergroten van de arbeidsproductiviteit. Bijvoorbeeld in de landbouw, industrie en de delfstoffenwinning. Tussen 1974 en 2013 groeide de arbeidsproductiviteit jaarlijks nog met gemiddeld 1,5 procent, terwijl dit de afgelopen tien jaar slechts 0,4 procent per jaar was. Uit recent onderzoek van het CBS blijkt duidelijk dat de groei de laatste jaren is afgenomen. In 2023 daalde de arbeidsproductiviteit zelfs met 1,3 procent ten opzichte van het jaar daarvoor. Dat is de grootste daling sinds 2009 tijdens de financiële crisis.

Een belangrijke factor is het gebrek aan personeel, waardoor bedrijven soms niet hun volledige productiecapaciteit kunnen benutten. Klanten krijgen dan ‘nee’ te horen en dure machines staan noodgedwongen stil, terwijl de investeringen daarvoor nog wel moeten worden terugverdiend. Met automatisering is niet alles op te lossen (en ook IT-personeel is schaars), dus proberen werkgevers toch meer arbeidskrachten binnen te halen, zodat ze weer optimaal kunnen produceren. Maar die (buitenlandse) arbeidskrachten gaan dan vaak aan het werk op plekken die weinig bijdragen aan collectieve groei, zoals bij distributiecentra of in slachterijen. Extra complicatie is ook dat het nieuwe kabinet regelingen wil afschaffen voor hoogopgeleide werknemers en studenten, terwijl zij juist wél kunnen bijdragen aan onze groei en welvaart.

SCHOLING: Maak je opleidingsbeleid Strategisch!

Waarom blijft de arbeidsproductiviteit nu achter?
Hoe hoger de arbeidsproductiviteit is, hoe meer dit bijdraagt aan het (relatief) verlagen van kosten, waardoor ruimte ontstaat voor investeringen en loonsverhogingen binnen een organisatie. Arbeidsproductiviteit is een maatstaf voor de efficiëntie waarmee werknemers binnen een organisatie werken.
Volgens het CBS wordt het gedefinieerd als de hoeveelheid producten of diensten die worden geproduceerd per uur of per werknemer. Hoe meer er wordt geproduceerd door een werknemer in een bepaalde periode, hoe hoger dus de arbeidsproductiviteit.

Ondanks technologische vooruitgang en digitalisering, blijft de groei van de arbeidsproductiviteit achter. Dit is deels te wijten aan:

1. Vergrijzing en arbeidsparticipatie:
   Door de vergrijzing vertrekken veel oudere werknemers, terwijl er minder jongeren de arbeidsmarkt betreden. Bovendien is de arbeidsparticipatie al op een historisch hoog niveau, waardoor een verdere stijging beperkt is. We hebben dus meer ‘handjes’ nodig en zoeken die in het buitenland. Maar die zetten we vervolgens in bij sectoren die weinig extra bijdragen aan de economie, terwijl we mensen gaan ontmoedigen die wél meer kunnen bijdragen, zoals buitenlandse studenten en kenniswerkers.
   
   
2. Heel veel arbeidsintensieve sectoren:
   Nederland heeft in de afgelopen decennia afscheid genomen van zware industrie en maakbedrijven. In plaats daarvan is de dienstverlening groot geworden. Maar in sectoren als persoonlijke dienstverlening, horeca en zorg is de productiviteitsgroei laag, omdat het daar moeilijk is om de productiviteit extra te verhogen door opleidingen, automatisering, robotisering en reorganisaties.
   
   
3. De inzet van zelfstandigen zonder personeel (zzp'ers):
   Een hoog aandeel zzp'ers hangt samen met een lagere productiviteitsgroei. Niet omdat zzp’ers traag zijn, of weinig werk verzetten. Hoewel zzp'ers vaak veel werken, kunnen ze hun uren niet oneindig uitbreiden. Bovendien hebben ze minder mogelijkheden om te investeren in technologie of scholing, wat hun productiviteit beperkt. Verder hangt hun bijdrage aan het verdienvermogen van ons land af van de sectoren waar ze worden ingezet. Aan de onderkant van de arbeidsmarkt, worden buitenlandse arbeidskrachten nogal eens ingezet als zzp’er in laagproductief werk. Daardoor dragen zij weinig bij aan de opbouw van voorzieningen en de totale arbeidsproductiviteit.
   
   
4. Technologische ontwikkelingen en nieuwe taken:
   Wie naar de dienstensector kijkt, kan eenvoudig vaststellen dat het daar nu heel anders aan toe gaat dan tientallen jaren geleden. Door automatisering en andere technologische ontwikkelingen is er volop innovatie geweest, zou je zeggen. De sector staat nu weer op de drempel van nieuwe ontwikkelingen op het gebeid van kunstmatige intelligentie (AI), die het dienstenlandschap drastisch kunnen veranderen. Hoe komt het dan, dat de arbeidsproductiviteit daar niet meer stijgt? We hebben de afgelopen tijd gemerkt dat waar op de ene plek technologie bepaalde taken automatiseert (en dus bijdraagt aan de arbeidsproductiviteit), op een andere plek nieuwe taken voor werknemers ontstaan. Hoewel dat nieuwe werk wellicht meer innovatie vraagt en meer bijdraagt, is de nettowinst in productiviteit hierdoor toch vaak beperkt.
   
   
5. Meetproblemen, dus misschien valt het mee:
   De manier waarop arbeidsproductiviteit wordt gemeten, kan soms de werkelijke productiviteitsgroei onderschatten. Zodra je handarbeid vervangt door een machine, is de verbetering van de output eenvoudig te meten en af te zetten tegen de kosten van de investering. Maar van immateriële investeringen voor software en R&D, is de opbrengst veel moeilijker concreet te maken, terwijl deze wel steeds belangrijker worden.
   
   

Productiviteit verhogen? Investeer in Strategisch Personeelsbeleid!

Doorsturen: